Aínda que Santaia de Liáns cada día vaise arrimando máis á Coruña, foi durante séculos unha das áreas xurisdicionais de Betanzos. Tanto foi así que na «Guerra da Independencia» os seus homes engrosaban as filas do Reximento Provincial de Betanzos, que tanto loitou polo noso País e a súa liberdade.

Moitas foron as xestas heroicas dos mariñáns, e cada día estanse a coñecer novas accións dos guerrilleiros, cidadáns e campesiños que se botaron ó monte para defender o seu chan; houbo tamén quen ficou na sua facenda sin contar co que lles viña enriba, foi o caso de Antón García «O Grande», polo seu tamaño, forza e bo corazón, benquerido polos seus veciños todos.

Ós poucos días de entraren os franceses na Coruña, en xaneiro do 1809, o Mariscal Soult estableceu o seu cuartel xeral naquela vila, situando destacamentos nos principais puntos extratéxicos. Ben pronto fóronlles escaseando os bastimentos, as xentes fuxiran e os intendentes coidaron de pillalas polos arredores, que como ben se sabe son abondosos tanto de agro coma de gando.

Unha das habilidades de Antón era o manexo da vara que respetaban os bois, vara de grandes proporcións tamén temida en calquera liorta; unha mañá estando a pastar a parella da súa propiedade na Fontaíña, onde hoxe se contribuiu a nova igrexa, acercáronselle outros tantos franceses, dos acantonados no castelo de Santa Cruz, e puxéronse a xesticular e berrar na súa fala daló dos Pirineos, de maneira co noso mariñan non entendía ren, mais ben entendeu cando se botaron a coller as cordas que tiña na man sostendo o gando, deuse conta que a súa intención non era outra máis que levarlle os animais. Antón non se fixo agardar na defensa do seu, e quizáis do ben máis preciado dun labrego, soltou as cordas e varexounos tanto poido. A malleira deixounos sin senso no chan, entón rompeu os fusís cos xeonllos e retornou para a casa a máis axiña que lle permitían os bois.

O primeiro que fixo ó chegar, foi deixar ós seus ben defendidos bois na corte, e de seguido xuntou á familia na lareira para contarlles o acontecido. Tódolos seus, e sobor de todo a súa dona Manuela Coroto, entenderon que tiña que deixar o lugar; Antón sin pensalo máis foise ós montes. Somente os achegados sabían que tódolos mediodías, e aproveitando as súas labouras como pretexto, tiñan que deixarlle o xantar no monte que desde entón chámase do «Sobrevidas».

Ben fixera o noso Antón en se botar ó monte. Pouco tempo despois de pechar a porta, os franceses tiñan a casa arrodeada, mais os bois seguiron amarrados na corte. Rexistrárono todo pero non diron con «O Grande».

As xentes non deixaban de se interesar por él, ás préguntas a familia respostaba que non sabían onde iba, e foron moitas as fazañas que lle apoñían.

No mes de San Xoán, coa retirada do invasor, Antón regresou sendo recibido por todos como o heroe da parroquia.

Pero non rematou aquí a historia, Antón tiña un irmán chamado Vicente García, home ben parecido que estaba a servir de ordenanza dun coronel avecindado na Coruña. O morrer o seu coronel servindo a Patria, Vicente casou á mioca coa súa viuva, e por mortes arreas volveuse casar outras tres veces máis, casamentos que lle percuraron un bó capital, ata poder abrir un prestixioso establecemento comercial na cidade da Coruña.

O tal Vicente acadara, ó través das súas relacións, o posto de «Cabo Celador Guarda Ribera», ó que renunciou no ano 1816 en favor do seu irmán Antonio García «O Grande», nomeamento que polo seu interés trascribimos enteiramente de seguido:

«Don Geronimo Antonio Suarez escribano de Su Majestad del número y colegio de esta cuidad y su tierra,
Certifico: que por Antonio García vecino de la feligresía de Santa Eulalia de Lians me fue exivido el nombramiento siguiente = Don Ignacio María de Alcivar y Acharán, Brigadier de la Real Armada y Comandante militar de Marina, Juez de Arrivadas de Indias y Reales Plantios en esta provincia y partido de La Coruña = Por quanto a que las Playas y Ensenadas situadas desde el Puerto y Barca del Pasage hasta la de Palabea, y por otro nombre da Laguna se hallan por provistar de Cabo Celador Guarda Rivera que recoja y custodie los fragmentos que arroje la mar a sus orillas de resultas de Naufragios y otros incidentes por dejación que ha hecho Don Vicente García vecino de esta ciudad, y habersele concedido igual destino dese los Pelamios hasta el castillo de Praderas. Por tanto y atendiendo a la actividad y celo de Antonio García labrador y vecino de Santa Eulalia de Lians he venido en nombrarle por tal Cabo Celador Guarda Rivera de las indicadas Playas, para que como inmediato a ellas las visite y reconozca con la mayor frecuencia, recogiendo dichos fragmentos con arreglo a Ordenanza, y dando cuenta de todo lo que acaezca para la providencia que corresponda; a cuio efecto mando a los sugetos a mi Jurisdicción y a los que no lo son, pido y encargo le faciliten quantos ausilios necesite para la recoleccion de los espresados fragmentos, y le guarden y hagan guardar las exenciones y prerrogativas que como a tal Celador Guarda Rivera le corresponden. Dado en La Coruña a trece de Febrero de mil ochocientos diez y seis = Ignacio Maria de Alcivar = Nombramiento de Cabo Celador Guarda Rivera de las Playas y Ensenadas situadas desde el Puerto y Barca del Pasage hasta la de Palabea y por otro nombre da Laguna en fabor de Antonio García = Guardese y cumplase el Nombramiento antecedente, según y a la manera que en el se contiene, y en su consecuencia se haga y tenga a Antonio García por tal Cabo Celador Guarda Rivera del Puerto que se anuncia, y se le franqueen todos los ausilios necesarios al cumplimiento de sus deveres, guardandosele las exenciones que como tal le correspondan. Lo mando Su Merced Don Juan Antonio Lopez, Juez de la Jurisdicción de Miraflores, en ella a diez y seis días del mes de Febrero año de mil ochocientos diez y seis = Juan Antonio Lopez Ante mi Fernando de Agra = Así resulta a la letra de dicho nombramiento y auto por donde se mandó guardar y cumplir que Original bolvio a recoger a su poder el Antonio Garcia y a su instancia firmo el presente en La Coruña a veinte y nuebe de Octubre de mil ochocientos diez y ocho. [Firmado] Geronimo Suarez. [Rúbrica]».

Ben tiña merecido o nomeamento este mariñán que, defendendo o seu, asestoulle uns bos paos ós franceses.

Nota: Documento do arquivo do autor